Phân biệt lệch (Shift) và trượt (Trend) trong kiểm tra chất lượng xétnghiệm

Phân biệt lệch (Shift) và trượt (Trend) trong kiểm tra chất lượng xétnghiệm, kiểm tra chất lượng xét nghiệm, lệch - shift, trượt - trend, xét nghiệm y học, chất lượng xét nghiệm, tuyenlab.com

Trong kiểm tra chất lượng (QC) ngoài 6 quy tắc cơ bản và 6 quy tắc bổ sung của Westgard người ta còn đưa thêm khái niệm về hiện tượng lệch (Shift) và trượt (Trend). Vậy lệch và trượt là gì? Trong bài viết này mình sẽ trình bày về 2 khái niệm này, cách phân biệt chúng, các nguyên nhân dẫn đến 2 hiện tượng này cũng như cách xử lý và đề phòng 2 hiện tượng này.

Trước khi đi vào khái niệm mình có 2 ví dụ nhỏ thế này.

Ví dụ 1: Một phòng xét nghiệm thực hiện việc QC xét nghiệm glucose với giá trị trung bình là 7,0mmol/L, khoảng ± 1SD là 6 - 8 mmol/L, khoảng ± 2SD là 5 – 9 mmol/L trong 10 ngày liên tiếp cho kết quả như sau:

Ngày 1	Ngày 2	Ngày 3	Ngày 4	Ngày 5	Ngày 6	Ngày 7	Ngày 8	Ngày 9	Ngày 10
7,0	6,8	7,2	7,5	8,1	8,2	8,15	8,25	8,2	8,5

Ví dụ 2: Vẫn tương tự như ví dụ trên phòng xét nghiệm thực hiện QC trong 10 ngày và thu được kết quả như sau:

Ngày 1	Ngày 2	Ngày 3	Ngày 4	Ngày 5	Ngày 6	Ngày 7	Ngày 8	Ngày 9	Ngày 10
7,8	6,8	7,1	7,6	7,0	7,3	7,6	8,0	8,2	8,7

Nếu nhìn đơn lẻ vào kết quả QC của từng ngày ta thấy vẫn khá ổn vì không có giá trị nào nằm ngoài khoảng ± 2SD. Tuy nhiên khi vẽ và nhìn trên biểu đồ Levey-Jennings ta sẽ thấy:

Ở ví dụ 1 có 6 kết quả liên tiếp từ ngày thứ 5 đến ngày thứ 10 nằm ngoài khoảng +1SD. Như vậy đã vi phạm quy tắc 4_1s và thậm chí còn kéo dài tới tận 6 ngày. Hiện tượng này gọi là hiện tượng lệch (Shift).

Ở ví dụ 2 có 6 kết quả liên tiếp từ ngày thứ 5 đến ngày thứ 10 tăng dần đều so với gái trị trung bình nhưng không vượt quá +2SD. Mặc dù không vi phạm quy tắc Westgard nhưng nó cho thấy xét nghiệm đang có xu hướng tăng dần. Hiện tượng này gọi là hiện tượng trượt (trend).

Vậy hiện tượng lệch – Shifts là gì?

Hiện tượng lệch là hiện tượng mà ở đó 6 kết quả QC liên tiếp nằm cùng một phía so với giá trị trung bình và vượt quá giới hạn ± 1SD [1]. Xem hình minh họa:

Hiện tượng lệch theo hướng tăng

Hiện tượng lệch theo hướng giảm.

Hiện tượng trượt?

Hiện tượng trượt là hiện tượng mà ở đó 6 kết quả QC liên tiếp cùng tăng lên dần hoặc giảm đi dần so với giá trị trung bình và có điểm vượt quá ±1SD [1]. Đôi khi còn gọi là hiện tượng trôi dạt.

Trượt theo chiều tăng dần

Trượt theo chiều giảm dần

Trượt và lệch có gì khác nhau?

Lệch là 6 kết quả liên tiếp cùng tăng hoặc cùng giảm ngoài 1SD nhưng không dần đều. Còn trượt thì 6 kết quả liên tiếp tăng hoặc giảm dần đều.

Các nguyên nhân và cách khắc phục

Các nguyên nhân dẫn đến hiện tượng lệch là do sai số hệ thống, ở đây ta có 1 số nguyên nhân cụ thể như:

- Điện cực đã bị hỏng: Khi đện cực hỏng thì kết quả không còn chính xác và thường nó vượt quá ± 1SD nhưng không theo xu hướng cùng tăng hoặc giảm dần đều. Cách khăc phục là ta cần kiểm tra và thay điện cực mới.

- Thiết bị không được bảo dưỡng hàng ngày: Không bảo dưỡng đúng theo chỉ dẫn của nhà sản xuất sẽ làm cho thiết bị thiếu tính ổn định, dẫn đến tăng hoặc giảm nhẹ kết quả. Cách khắc phục là thực hiện đầy đủ và đúng quy trình bảo dưỡng hàng ngày, hàng tuần, hàng tháng, hàng quý…của nhà sản xuất thiết bị.

- Thay đổi điều kiện môi trường phòng xét nghiệm: Vị dụ như nhiệt độ hoặc độ ẩm tăng hoặc giảm liên tục trong nhiều ngày liên tiếp sẽ làm kết quả ở các ngày này không còn ổn định. Biện pháp khắc phục là cần kiểm soát tốt nhiệt độ, độ ẩm bằng cách sử dụng điều hòa và thiết bị hút ẩm đồng thời theo dõi chặt chẽ bằng nhiệt - ẩm kế.

- Thay lô hóa chất/ thuốc thử hoặc chất chuẩn: Đây là nguyên nhân hay gặp, khi thay hóa chất mới giá trị xét nghiệm sẽ bị thay đổi. Vì vậy để khắc phục sau khi thay các hóa chất/ thuốc thử mới ta cần tiến hành hiệu chuẩn lại máy (Calibration) sau đó QC lại trước khi chạy mẫu bệnh nhân.

- Thay đổi kỹ thuật viên, thao tác thực hiện. Ngày nay hầu hết các xét nghiệm được thực hiện tự động, tuy nhiên còn một số xét nghiệm vẫn có sự cạn thiệp bằng thao tác thủ công của kỹ thuật viên. Mặc dù đã áp dụng theo SOP nhưng tay nghề của mỗi KTV là khác nhau nên cũng dẫn đến kết quả người sau bị lệch so với người trước.

- Chất chuẩn không đạt chất lượng. Khi chất chuẩn có chất lượng kém hoặc bị hỏng trong quá trình bảo quản thì đường chuẩn bạn xây dựng không còn chính xác khi đó kết quả QC hoặc bệnh nhân sẽ bị lệch theo. Sử dụng chất chuẩn chính hãng, tuân thủ quy trình bảo quản và pha chế.

- Máy kém nhạy: Độ nhạy của máy không còn tốt khi đó kết quả QC sẽ chập chờn. Khi đó bảo dưỡng máy, thay thế những phần hỏng, kém chất lượng.

- Kim hút mẫu/ thuốc thử bị tắc, bán tắc. Khi đó lượng mẫu hoặc thuốc thử không đủ làm kết quả không ổn định. Cách khăc phục là thông nòng kim hút hoặc thay kim hút mới.

Các nguyên nhân dẫn đến hiện tượng trượt (trend): Đây cũng là các lỗi hệ thống, tuy nhiên nó hơi khác một chút so với hiện tượng lệch.

- Điện cực già: Khi điện cực già mặc dù chưa hỏng nhưng kết quả sẽ có xu hướng tăng dần hoặc giảm dần do độ chính xác kém dần. Nên định kỳ thay điện cực mới.

- Lô hóa chất/ thuốc thử đã bị biến tính. Nguyên nhân này hay gặp, đặc biệt ở một số xét nghiệm mà các hóa chất không bền ví dụ như Creatinin. Sau một thời gian dùng, càng về cuối lọ hóa chất kết quả càng bị tụt xuống dần. Khắc phục bằng cách hạn chế tối đa sự biến tính như tránh ánh sáng, dùng lượng hợp lý cho số lượng bệnh nhân để tránh tồn hóa chất lâu ngày.

- Kính lọc bẩn, cuvet bị ăn mòn. Khi đó kết quả sẽ tăng hoặc giảm dần do chất lượng kính đọc hoặc cuvet giảm dần. Do vậy bạn phải thường xuyên bảo dưỡng các bộ phận này theo đúng hướng dẫn của nhà sản xuất.

- Nước cất không tính khiết. Nước cất không tinh khiết sẽ làm nhiễu kết quả và lâu dần làm đóng cặn ảnh hưởng đến kết quả. Sử dụng nước cất đạt chất lượng, nếu sử dụng nước RO thì định kỳ phải thay lõi lọc…

Trên đây mình đã trình bày về 2 hiện tượng lệch và trượt hay gặp trong kiểm tra chất lượng xét nghiệm. Hy vọng qua bài viết các bạn hiểu và phân biệt được 2 hiện tượng này cũng như một số nguyên nhân và cách khắc phục 2 hiện tượng này. Có thể bài viết còn nhiều thiếu sót, mong nhận được sự góp ý của các bạn. Mọi đóng góp vui lòng phản hồi tại đây. Nếu bạn thấy bài viết có ích hãy chia sẻ nỏ, vui lòng ghi rõ nguồn tuyenlab.com khi đăng tải lại nội dung bài viết này.

Thông tin thêm: Trong bài viết chúng tôi có tham khảo và sử dụng một số nội dung của sách “Nội kiểm tra chất lượng xét nghiệm” của TS.Trần Hữu Tâm, Trung tâm Kiểm chuẩn Xét nghiệm TP.HCM


Xin trân trọng cảm ơn tác giả.

[1]: Trích từ sách “Nội kiểm tra chất lượng xét nghiệm” của TS.Trần Hữu Tâm, Trung tâm Kiểm chuẩn Xét nghiệm TP.HCM